نمایشگاه نور و سایه (مجموعه پیه‌سوز و عودسوز)
به مناسبت دهه مبارک فجر و سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی نمایشگاه موقت " نور و سایه " که مجموعه‌ای از آثار پیه‌سوزهای خانه موزه مقدم بود، با حضور این معاونت و مدیر داخلی خانه موزه مقدم، دوستداران این هنر و علاقمندان در روز 15 بهمن ماه 1392 در این مجموعه افتتاح گردید.
مبحث نور و روشنایی از مهمترین وجوه معماری و نیز هنرهای ظریفه ایران است که از جمله آن، ابزار وآلات روشنایی، به‌عنوان عوامل تهیه نور مصنوعی در منازل و فضاهای بسته هستند. امروزه نمونه‌های بدیعی از این آلات در موزه‌های مختلف دنیا وجود دارد که حاصل قرن‌ها تلاش و تجربه انسان در بهره‌برداری و کنترل نور می‌باشد.
پیه‌سوز، (پی‌سوز)، چراغدان و یا شمعدان پی ای (در فرهنگ نظام: پیه‌دان) در فرهنگ دهخدا چنین معرفی شده است: پایه چراغی از سفال یا مس و امثال آن که پیه یا روغن کرچک یا بَرزَک را در آن ریختندی و با فتیله‌ای از پنبه می‌افروختند. در فرهنگ عمید نیز پیه‌سوز، چراغ فیتیله‌دار که به جای نفت با پیه می‌سوزد و ظروف فلزی یا سفالی که در آن روغن کرچک و پیه بریزند و فتیله پنبه‌ای بر آن قرار دهند و روشن کنند، معنی شده است.
اولین ابزار روشنایی شاخه‌های درختان رزین‌دار بودند که به عنوان مشعل بکار می‌رفتند. در حقیقت نیاز انسان به نور و روشنایی، آنرا بر آن داشت که برحسب نیاز، اولین چراغ‌های روغنی یا پیه‌سوز را در 12 تا 15 هزار سال قبل از میلاد مسیح تولید کند. انسان در آن زمان هنوز در غارها میزیست و بقایایی از نخستین نمونه‌های آن در سال 1940 از غار لاسکو ( Lasceau) از منطقه دوردونی فرانسه بدست آمده است که از 15 تا 10 هزار سال قبل از میلاد مسیح مورد سکونت انسان قرار گرفته است.
اغلب پیه‌سوزهای ماقبل تاریخ از سنگ ساخته شده و با چربی حیوانات و گیاهان می‌سوختند. در این نمونه‌ها روغن را درون استخوان‌های توخالی، صدف و یا سایر ظروف طبیعی می‌ریختند و با پوست درخت، الیاف گیاهان و یا خزه برای آن فتیله درست میکردند. در دوران‌های بعدی و با فراگیری تکنیک سفالگری امکان ساخت انواع پیه سوز با اشکال و ابعاد مختلف فراهم گشت و از چربی (پیه) آب شده و همچنین موم و فتیله پنبه‌ای برای سوخت و افروختن آن استفاده شد.
استفاده از آلات روشنایی در اغلب نقاط جهان و تمدن‌های بزرگ مرسوم بود. از نمونه‌های شاخص پیه‌سوز شناخته شده در جهان، چراغدان‌های روغنی مصری متعلق به 4000 قبل از میلاد هستند که در طول قرن‌ها، نه تنها برای روشن‌سازی خانه‌ها بلکه در مراسم مذهبی نیز بکار می‌رفتند. چنین مراسمی بر اساس گفته‌های هرودت «لینکوکایا» (چراغ سوزی) نامیده می‌شد که در طی آن، در طول شب هزاران پی‌سوز در خانه‌ها و اکناف شهر افروخته می‌شد. یکی از مشهورترین چراغدان‌های مصری، چراغ سلطنتی و شکوهمند ایزیس بود که برای روشن کردن فضای معابد خدایان بکار می‌رفت.
در یونان باستان نیز یک چراغ روغنی بسیار بزرگ به نام کالیما چوس (Callimachos) یا چراغ زرین در معبد اکروپولیس آتن نگهداری می‌شد که تنها یکبار در سال سوخت‌گیری شده و هر شب افروخته می‌شد.
در ایران نیز نمونه‌های بسیار زیبایی از انواع پی‌سوز از ادوار مختلف تاریخی بدست آمده است. در طی هزاره سوم و دوم قبل از میلاد و در دوران تاریخی به ویژه اشکانی – ساسانی نیز از پیه‌سوزهای سنگی، سفالین و فلزی استفاده شده است. در دوران اسلامی به ویژه در دوران سلجوقی و ایلخانی نمونه‌های فلزی (برنز، نقره و مس) و سفالین که به لحاظ هنری دارای ارزش والایی می‌باشند، به دست آمده است. بعدها و با پیشرفت صنعت ساخت آلات روشنایی چراغ‌های سیمین و یا فانوس ساخته شد که به تدریج جای خود را به انواع چراغ‌های گرد سوز نفتی داد. چراغدان‌های روغنی و پیه‌سوز تنها برای روشنایی فضاهای داخلی بکار برده می‌شد و وسیله روشنایی خارجی مناسب تا اواسط قرن 17 میلادی ناشناخته بود و فقط از مشعل‌های قیری جهت مراسم‌ها و جشن‌ها و عبور و مرور محدود مسافران و حمل کالا در شب استفاده می‌شد. از اواخر قرن 18 میلادی به موازات شروع انقلاب صنعتی و با افزایش تقاضا برای روشنایی بهتر و ارزانتر پیشرفت‌هایی در صنعت ساخت چراغ‌های روغنی و نفتی به وجود آمد و سپس با اختراع وسایل الکتریکی و استفاده از نیروی برق شب نیز برای انسان همچون روز روشن گشت.
این نمایشگاه پس از استقبال فراوان بازدیدکنندگان و علاقمندان این هنر در تاریخ 18فروردین ماه 1393 به کار خود در
خانه موزه مقدم پایان داد.
سروش